Maski antysmogowe – skuteczna ochrona zdrowia czy jedynie nowa moda?

Korzystanie z masek ochronnych w czasie zwiększonego poziomu zanieczyszczenia powietrza wyraźnie redukuje zagrożenia i wpływ smogu na nasze zdrowie.

Zanieczyszczenia powietrza a zdrowie

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, obserowowany m.in. jako zwiększona zachorowalność na choroby układu oddechowego, krążenia, negatywny wpływ na płód czy zaostrzanie objawów astmy jest faktem, potwierdzonym licznymi badaniami naukowymi. Od wielu lat specjaliści ds. środowiska, naukowcy i lekarze informują o wpływie jakości powietrza na zdrowie publiczne. Mimo to w naszym kraju nadal brakuje skutecznych rozwiązań systemowych, żeby rozwiązać ten problem. Liczne infografiki, strony internetowe i kampanie społeczne wydają się być nadal niewystarczające do podjęcia zdecydowanych działań i wprowadzenia odpowiednich regulacji.
Jednym ze sposobów skutecznego unikania konsekwencji oddychania zanieczyszczonym powietrzem jest korzystanie z masek przeciwpyłowych. W Polsce niestety wciąż niewiele wiemy na ich temat. Nie znamy ich zastosowania i funkcji. Nie znajdziemy ich raczej w przydomowych sklepach czy w centrach handlowych. Daleko nam do Chińczyków, którzy wprawdzie zmagają się z ogromnym problemem smogu, ale potrafią lepiej się przed nim chronić na poziomie indywidualnym – z masek antysmogowych korzystają na co dzień: w drodze do pracy, podczas uprawiania sportu czy po prostu rekreacji.

Co mówią naukowcy?

Już w 2009 roku BioMed Central (wydawnictwo publikujące recenzowane artykuły z dziedziny biologii i medycyny) opublikowało wyniki badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu w Edynburgu, Holenderskiego Instytutu Zdrowia Publicznego i Środowiska, Instytutu Medycyny Pracy w Edynburgu i Chińskiej Akademii Nauk Medycznych oraz Związku Uczelni Medycznych w Pekinie. Badania prowadzone były we wrześniu 2008 r. w stolicy Chin i dotyczyły rezultatów korzystania z masek. Do eksperymentu zaproszono 15 zdrowych wolontariuszy (niepalących, niezażywających na stałe leków, bez objawów chorób przewlekłych). Średnia wieku wynosiła 28 lat. Osoby zaproszone do eksperymentu nosiły maski przez dwa dni – w dniu poprzedzającym eksperyment i w dniu badania. Każdorazowo wychodząc z dowolnego pomieszczenia i w miarę możliwości także w środku budynku, uczestnicy mieli założone maski. Maski jakie wykorzystano w eksperymencie były maskami z wysokoefektywnym filtrem. Naukowcy sprawdzili przepuszczalność mikrocząteczek dla różnego rodzaju masek i filtrów, od zwykłej chusteczki higienicznej, przez maski bhp i te dla rowerzystów, aż po filtr teflonowy, który jest wzorcowym filtrem przemysłowym do badania areozoli. Do sprawdzenia efektywności filtrów wykorzystano spaliny z silnika diesla. W tym badaniu najskuteczniejsze okazały się filtry masek bhp, również kilka masek rowerowych wypadło dobrze (ale nie wszystkie). Największą przepuszczalnością charakteryzowały się zwykła chusteczka, a także maska chirurgiczna. W dniu eksperymentu uczestnicy zostali poproszeni o przespacerowanie się po centrum Pekinu (przechadzka trwała od 8 do 10 rano). Za pomocą przenośnych urządzeń monitorujących,  umieszczonych w plecaku każdej z osób, mierzono indywidualne zagrożenie każdego z wolontariuszy, a także jego stan zdrowia w danym momencie. Osobno sprawdzana była aktywność fizyczna uczestników, co informowało badaczy m.in. o szybkości zachodzących procesów metabolicznych. Wpływ na układ sercowo-naczyniowy mierzony był za pomocą elektrokardiografów oraz ciśnieniomierzy ambulatoryjnych.
Wyniki eksperymentu potwierdziły negatywny wpływ wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza na układ sercowo-naczyniowy. Autorzy stwierdzili zależność pomiędzy poziomem zanieczyszczeń a ciśnieniem krwi w organizmie człowieka. Najprościej stwierdzić można, że im większe zanieczyszczenie, tym większe ciśnienie.
Ale czy możemy się przed tym ochronić za pomocą maseczki antysmogowej? Okazało się, że korzystanie z masek umożliwia uniknięcie podwyższonego ciśnienia tętniczego czy zaburzeń rytmu serca, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Jak twierdzą autorzy badań „ta prosta interwencja pokazała, że noszenie masek ma potencjał ochronny osób szczególnie wrażliwych oraz zapobiega incydentom sercowo-naczyniowym w miastach, w których jest duża koncentracja zanieczyszczonego powietrza”[i]. Eksperyment pokazał, że nawet zwykła maska, która nie jest wyposażona w specjalne filtry redukuje (choć nieznacznie) zagrożenia płynące z oddychania zanieczyszczonym powietrzem. A im lepszy filtr, tym lepiej dla zdrowia.
Badania opublikowane przez BioMed Central nie są jedynymi. Podobne wnioski przyniósł eksperyment przeprowadzony przez Uniwersytet w São Paulo (INCOR-USP) badający ochronny wpływ noszenia masek w miastach, w których zanieczyszczenie powietrza wynika z wysokiej emisji spalin pochodzących z transportu. Naukowcy udowodnili, że noszenie masek z filtrami przez osoby z niewydolnością serca chroni przed dalszymi powikłaniami. Zalecają ich stosowanie wszystkim, którzy narażeni są na kontakt ze spalinami z rur wydechowych pojazdów, w celu uniknięcia w przyszłości problemów związanych z układem krążenia.

Z jakich masek korzystać?

W Polsce maski chroniące przed zanieczyszczeniami nie są jeszcze wystarczająco popularne, choć pojawiły się już na rynku. Mimo, że jesteśmy w czołówce najbardziej zanieczyszczonych Państw Unii Europejskiej, świadomość społeczna nadal pozostaje na niskim poziomie, co nie sprzyja upowszechnianiu ich noszenia. Niewiele osób chce stać się „pionierami”, wyróżniającymi się z tłumu zasłoniętą twarzą, która automatycznie przypomina obrazki z najbardziej zanieczyszczonych obszarów świata. Dodatkowo niewiele można znaleźć informacji na polskojęzycznych stronach internetowych na temat specyfikacji takich masek. Godne polecenia w wyborze ochrony jest zestawienie prezentowane na stronie internetowej Krakowskiego Alarmu Smogowego, gdzie autorzy porównują cztery rodzaje masek już dostępnych na rynku. Również Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy prowadzi badania na temat efektywności masek.

Co należy uwzględnić przy wyborze maski?

HEAL Polska rekomenduje zwrócenie uwagi na kilka ważnych parametrów. Przede wszystkim podstawową ochroną dla każdego z nas są maski wyposażone w filtr HEPA. Jest to filtr stosowany również w odkurzaczach i innych urządzeniach pochłaniających pył. HEPA zabezpiecza nas w pierwszej kolejności przed zanieczyszczeniami większymi od 0,3 μm (dym, kurz, bakterie, wirusy itp.). O efektywności filtra świadczy jego klasa. Polecamy te maseczki, które oznaczone są jako FFP3 lub N99. Maski tego typu stosowane są nie tylko z powodu smogu, ale także rekomendowane są dla osób pracujących w dużym zapyleniu i zadymieniu. Maski BHP do ochrony dróg oddechowych powinny być oznaczone odpowiednia normą PN-EN. Np. PN-EN 143:2004: Sprzęt ochrony układu oddechowego – Filtry. Wymagania, badanie, znakowanie.
Drugą ważną kwestią, na którą warto zwrócić uwagę, to filtr węglowy, w który dodatkowo powinna być wyposażona nasza maska. Filtr ten pochłania zanieczyszczenia gazowe (np. tlenki azotu). Maski z tym filtrem polecane są szczególnie rowerzystom oraz osobom przebywającym w szczególnie zanieczyszczonym środowisku, a także dzieciom i osobom starszym.
O wartości maski nie świadczy cena, tylko jakość. Kierując się powyższymi kwestiami i własnym komfortem oddychania, jesteśmy w stanie kupić niedrogą maskę, która będzie spełniania nasze wymagania. Przed zakupem należy jednak dokładnie sprawdzić ich atesty i parametry. Jeśli decydujemy się na korzystanie z masek, należy pamiętać, że zarówno wymienne filtry, jak i maski jednorazowe zużywają się, dlatego konieczne jest ich regularne zastępowanie nowymi.

Rekomendujemy:

W sytuacji podwyższonych stężeń zanieczyszczeń powietrza warto nosić maskę antysmogową, która w znaczącym stopniu ogranicza ilość szkodliwych substancji przedostających się do naszych płuc. Przede wszystkim należy jednak pamiętać, że przed powietrzem nie uciekniemy. Noszenie masek przez cały czas jest niewykonalne, dlatego nie mogą one zastępować oddychania czystym powietrzem. Do tego pamiętać musimy o kosztach regularnej wymiany filtrów, która jest niezbędna, aby maska spełniała swoją funkcję. Może wiązać się to z tym, że jedna z najbardziej narażonych grup, ponosząca już wiele wydatków na zdrowie, czyli osoby starsze, nie będzie mogła sobie pozwolić na stosowanie takiego zabezpieczenia. W związku z tym nadrzędnym celem działań chroniących społeczeństwo przed negatywnym wpływem zanieczyszczonego powietrza powinny być działania regulacyjne – ustalenie norm dla paliw stałych, zakaz sprzedaży nieefektywnych kotłów, sprawny transport publiczny, dobre planowanie przestrzenne, a w dalszej perspektywie rozwój przyjaznych zdrowiu odnawialnych źródeł energii oraz poprawa efektywności energetycznej.
 
[i] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2662779/pdf/1743-8977-6-8.pdf, data emisji: 09.01.2017