Skip to content

Nasze przekazy zawsze opieramy o rzetelne dane naukowe, wyniki badań i opinie ekspertów.

W tej zakładce znajdują się artykuły tłumaczące podstawowe zagadnienia dotyczące zależności stanu zdrowia człowieka od stanu środowiska naturalnego. Ważne jest, by rozróżniać dotyczące smogu, zanieczyszczeń powietrza czy emisji gazów cieplarnianych i zmiany klimatu, a także walczyć z fałszywymi przekazami i mitami dot. powyższych zagadnień.

Na zdrowie człowieka ma wpływ wiele czynników – genetyka, dieta, aktywność fizyczna, poziom stresu, a także czynniki środowiskowe, w tym między innymi to, czym oddychamy. Niestety Polska od wielu lat mierzy się z istotnym problemem, jakim jest zanieczyszczenie powietrza. W naszym kraju główną przyczyną powstawania smogu jest tzw. niska emisja, czyli emisja zanieczyszczeń powstająca na wysokości do 40 metrów nad poziomem gruntu. Powstaje ona przede wszystkim w wyniku spalania paliw stałych w domowych instalacjach (najczęściej piecach lub kotłach węglowych, niskiej klasy emisyjności lub kotłach pozaklasowych; niestety istotnym problemem wciąż pozostaje także spalanie śmieci) emitujących m.in. pyły zawieszone o różnej średnicy (PM2.5, PM10) oraz z transportu drogowego (spaliny odpowiadają zwłaszcza za emisje toksycznych tlenków azotu, ale oprócz nich mamy do czynienia również z emisjami pyłów w wyniku ścierania opon i klocków hamulcowych). Zanieczyszczenie powietrza jest jednym z największych środowiskowych zagrożeń dla zdrowia publicznego. Według Światowej Organizacji Zdrowia przyczynia się do około 8 mln przedwczesnych zgonów każdego roku (biorąc pod uwagę zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego i w pomieszczeniach). W samej Polsce, w której jakość powietrza jest kwalifikowana jako jedna z najgorszych w Unii Europejskiej, około 50 tys. osób rocznie umiera przedwcześnie wskutek narażenia na oddychanie zanieczyszczeniami. Zgony te są spowodowane m.in. chorobami układu oddechowego, układu krążenia, nowotworami czy zaburzeniami funkcjonowania innych organów i układów ludzkiego ciała, jakie powstają po przeniknięciu zanieczyszczeń powietrza w głąb organizmu człowieka i w konsekwencji powstaniu w nim stanów zapalnych lub innych patologii.

Jednak mimo tego, że smog zabiera co roku populację średniego polskiego miasta (dla porównania: w 2021 w wyniku wypadków drogowych zginęło 2 245 osób), dopiero w ostatnich latach ten problem zaczął być odpowiednio nagłaśniany i zaczęto podejmować inicjatywy na różnych szczeblach, by go rozwiązać. Nadal jednak wielu decydentów ignoruje skalę tego zagrożenia, nie podejmując adekwatnych działań służących poprawie jakości powietrza.

Zespół HEAL Polska istotną część swojej pracy przeznacza na przygotowywanie danych, analiz i raportów w obszarze zanieczyszczenia powietrza i zdrowia. Staramy się dostarczać najbardziej aktualnej wiedzy o wpływie smogu na zdrowie politykom, mediom i całemu społeczeństwie, a także wpływać na procesy decyzyjne, aby kształtować w Polsce takie prawo, które chroni zdrowie ludzi przed tym zagrożeniem.

W poniższym artykule poznasz szczegółowe informacje o tym, jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na zdrowie, ale jeśli chcesz dowiedzieć się więcej, to zachęcamy do poczytania naszych publikacji poświęconych temu zagadnieniu. Znajdziesz je w zakładce Powietrze.

Środowisko, w którym żyjemy, ma decydujący wpływ na nasz rozwój i nasze zdrowie. Niestety naukowcy obserwują, że wskutek działalności człowieka, od czasu rewolucji przemysłowej,  średnia temperatura na Ziemi wzrasta, czyli mamy do czynienia z tzw. globalnym ociepleniem. To zjawisko określane bliskoznacznym terminem “zmiana klimatu” ma podobne źródło do zanieczyszczenia powietrza – wynika przede wszystkim z powodu spalania paliw stałych. Inaczej jednak niż w przypadku smogu, emisje gazów cieplarnianych (gł. pary wodnej, dwutlenku węgla czy metanu) nie zatrzymują się w niskich warstwach atmosfery, tylko koncentrują w jej wyższych warstwach, przyczyniając się do efektu cieplarnianego.

Od wielu lat środowisko naukowe ma świadomość, że zdrowie publiczne jest podatne na konsekwencje zmieniającego się klimatu. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje zmianę klimatu za największe zagrożenie zdrowotne dla człowieka w XX wieku. Według WHO do 2030 roku będzie ona generowała miliardy kosztów zdrowotnych każdego roku. Zmiana klimatu wpływa na zdrowie na wiele sposobów: przyczynia się do nasilenia częstotliwości występowania gwałtownych zjawisk pogodowych (burze, nawalne deszcze, susze i fale upałów), zaburza gospodarkę wodną, ogranicza uprawę poszczególnych roślin lub zmniejsza plony, a także prowadzi do zwiększonego rozprzestrzeniania się chorób wektorowych (np. boreliozy, malarii, dengi) czy wydłużenia sezonów alergicznych. W dłuższej perspektywie prowadzi do zaburzenia bezpieczeństwa żywnościowego czy powstawania konfliktów zbrojnych (wskutek m.in. migracji spowodowanej brakiem dostępu do czystej wody, pożywienia czy bezpiecznego schronienia).  

Polskie biuro HEAL od 2013 roku aktywnie działa na rzecz zwiększenia świadomości wśród polityków/decydentów, społeczności medycznej oraz całego społeczeństwa na temat wpływu zmiany klimatu na zdrowie ludzi. Naszą ambicją jest, aby dzięki naszemu rzecznictwu w Polsce było kształtowane odpowiednie prawo, które wspiera dążenia do neutralności klimatycznej w celu ochrony zdrowia obywateli i obywatelek, a także proponuje działania mitygacyjne.

Transport drogowy to sektor, który jest w dużej mierze pomijany w dyskursach o zdrowiu. Zwykle w jego kontekście porusza się nośny medialnie temat wypadków drogowych. Jest to jednak tylko czubek góry lodowej, gdyż transport ma również istotny udział w emisjach gazów cieplarnianych, zanieczyszczeń powietrza (w polskich miastach odpowiada za większość emisji dwutlenku azotu), czy hałasu. Każdy z tych “produktów ubocznych” ruchu drogowego negatywnie wpływa na zdrowie, jednak największe żniwo zbiera emitowane zanieczyszczenie powietrza. Głównie wynika ono z procesu spalania w silnikach spalinowych, jednak istotne jest także ścieranie opon i klocków hamulcowych oraz generowany tzw.. unos wtórny zanieczyszczeń. 

Szkodliwość zanieczyszczeń powietrza pochodzących z transportu nie różni się znacząco od tej z innych źródeł. Warto natomiast wiedzieć, że skład chemiczny spalin samochodowych jest inny niż np. niskiej emisji ze spalania paliw stałych w domowych piecach czy kotłach. Związek zanieczyszczeń powietrza ze śmiertelnością wykazały dwa przełomowe i wpływowe amerykańskie badania (z Uniwersytetu Harvarda i The American Cancer Society) już w latach 90., a od tego czasu doczekaliśmy się licznych innych dowodów naukowych na występowanie związku przedwczesnego zgonu z wysokim stężeniem pyłów zawieszonych, SO2, O3 i SO4. Ponadto badania potwierdzają związek między większym ryzykiem śmierci z powodu chorób sercowo-naczyniowych i płuc a zamieszkiwaniem przy głównych drogach oraz związek między długotrwałą ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza a zwiększonym ryzykiem śmiertelności z powodu chorób krążenia, raka płuc, zawału i z przyczyn naturalnych. Coraz więcej badań wskazuje, że hałas i zanieczyszczenia powietrza z transportu zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń zdrowia psychicznego. Na hałas szkodliwy dla zdrowia narażona jest co piąta osoba mieszkająca w Unii Europejskiej, co może prowadzić do rozdrażnienia, problemów ze snem, chorób serca, upośledzenia funkcji poznawczych u dzieci, a nawet do przedwczesnej śmierci.

Polskie biuro HEAL w celu zwiększenia uwagi osób decyzyjnych na negatywny wpływ transportu drogowego na zdrowie włączył w 2021 roku ten sektor do głównych obszarów swojego działania. Od tego czasu przygotowaliśmy liczne publikacje, rekomendacje dla samorządów, rządu centralnego, mieszkanek i mieszkańców czy przeprowadziliśmy liczne spotkania gromadzące ekspertów analizujących związek transportu ze zdrowiem publicznym.

Chemikalia obecne w produktach codziennego użytku, w powietrzu, jedzeniu i wodzie mają negatywny wpływ na zdrowie. Nawet niewielki poziom ekspozycji może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak nowotwory, problemy z płodnością, osłabienie układu odpornościowego oraz zaburzenia pracy układu hormonalnego i rozrodczego. 

Według danych Eurostat, spośród ponad 100 tysięcy chemikaliów dostępnych na rynku Unii Europejskiej, ponad 75% jest uznawanych za szkodliwe dla zdrowia. W 2019 roku ekspozycja na te substancje przyczyniła się do ponad 260 tysięcy zgonów w regionie europejskim objętym przez WHO. Europejski Program Biomonitoringu wykazał, że populacja europejska, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci, jest narażona na niepokojąco wysokie poziomy niebezpiecznych chemikaliów. 

Mimo że zmiana klimatu, zanieczyszczenie środowiska i utrata bioróżnorodności są odpowiedzialne za prawie 20% zgonów w regionie europejskim, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i ekspertów ochrony zdrowia, projekt Strategicznej Agendy UE na lata 2024-2029 nie poświęca tym kwestiom wystarczającej uwagi. 

 Wpływ na dzieci i przyszłe pokolenia 

Ekspozycja na chemikalia, w tym pestycydy, jest powiązana z wadami wrodzonymi oraz zaburzeniami rozwoju poznawczego i fizycznego u dzieci. Badania wykazują, że narażenie kobiet w ciąży na mieszanki chemiczne, takie jak PFAS i ftalany, może negatywnie wpływać na rozwój neurologiczny dzieci. 

Koszty społeczne i ekonomiczne 

Zanieczyszczenie środowiska chemikaliami generuje ogromne koszty ekonomiczne i społeczne. Roczne koszty zdrowotne w UE związane z chemikaliami zaburzającymi gospodarkę hormonalną sięgają ponad 163 miliardów euro. Dodatkowo, szacuje się, że koszty oczyszczania wody z PFAS na terenie Unii Europejskiej mogą wynosić aż 238 miliardów euro. 

Wnioski i rekomendacje 

Unia Europejska powinna chronić zdrowie publiczne przed negatywnym wpływem substancji chemicznych poprzez stosowanie się do zobowiązań zawartych w Europejskim Zielonym Ładzie oraz planie działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń (“Zero pollution action plan”). Kluczowe jest wprowadzenie zaktualizowanej regulacji REACH oraz ograniczeń dotyczących PFAS na terenie całej Unii, a także zmniejszenie stosowania szkodliwych pestycydów. 

Zdrowe populacje i ekosystemy są również niezbędne do osiągnięcia konkurencyjności i bezpieczeństwa. Politycy nie mogą ignorować kwestii zdrowotnych, gdyż prowadzi to do zwiększonych kosztów zdrowotnych, wyższej śmiertelności, problemów z płodnością oraz utraty zasobów naturalnych. Ostateczna wersja Agendy Strategicznej UE powinna zatem uwzględniać wpływ zmiany klimatu, utraty bioróżnorodności i zanieczyszczenia na zdrowie.