Elektrownie węglowe a zdrowie – porażające dane [infografiki HEAL]

Zarówno polskie media, jak i nasi rządzący dużo uwagi poświęcają w ostatnim czasie zanieczyszczonemu powietrzu. Słyszymy, że jest szkodliwe, powoduje wiele chorób i należy z nim walczyć. Ale dlaczego problem jest aż tak poważny? O tym informuje najnowsza seria infografik HEAL, poświęcona wpływowi elektrowni węglowych na zdrowie.

Zanieczyszczone powietrze zagraża zdrowiu ludzi na całym świecie

 
 
Największa na świecie organizacja zajmująca się ochroną zdrowia publicznego – WHO (Światowa Organizacja Zdrowa) w swoich ostatnich analizach uznała zanieczyszczenia powietrza za największe środowiskowe zagrożenie zdrowia publicznego. Naukowcy szacują, że jeżeli nie podejmiemy działań radykalnie poprawiających jakości powietrza, to w okolicach 2050 roku liczba przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczonym powietrzem atmosferycznym będzie wynosić aż sześć milionów istnień ludzkich rocznie[i].
Jednak już teraz nie jest dobrze. Badania opublikowane niedawno w prestiżowym magazynie Nature, wskazują na to, że obecnie zanieczyszczenia powietrza zewnętrznego zabijają więcej ludzi niż wirus HIV i malaria razem wzięte.[ii] Liczbę ofiar toksycznego koktajlu, który wisi w naszym powietrzu atmosferycznym szacuje się na 3,7 milionów osób, z czego blisko połowę stanowią mieszkańcy Chin.[iii]. Ale my – Europejczycy i Polacy – również nie mamy w tej kwestii powodów do zadowolenia – „na zanieczyszczenia powietrza” w Uni Europejskiej przedwcześnie umiera 430 000 osób, a w Polsce ponad 40 tysięcy.
 

Skutki zdrowotne zanieczyszczonego powietrza

 
Myśląc o skutkach zanieczyszczeń atmosfery nie możemy brać pod uwagę jedynie chorób układu oddechowego – które najczęściej są naszym pierwszym skojarzeniem, jeżeli chodzi o przebywanie na obszarach silnie zanieczyszczonych. Oczywiście, zarówno nasze płuca, jak i drogi oddechowe nie pozostają obojętne na działanie pyłów i innych szkodliwych substancji.
Często przekraczane normy jakości powietrza powodują rozwój i ostrzejszy przebieg takich chorób jak astma, POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc) czy przewlekłe zapalenie oskrzeli. Okazuje się jednak, że zanieczyszczenia powietrza mogą również dokonywać spustoszeń w układzie sercowo-naczyniowym, powodować nowotwory – i to nie tylko te związane z drogami oddechowymi (rak pęchęrza jest silnie skorelowany z jakością powietrza).
Naukowcy odkrywają coraz to nowe powiązania pomiędzy rosnącym poziomem zanieczyszczeń, a zwiększającą się liczbą liczbą alergii, przedwczesnymi porodami, spadkiem IQ u dzieci czy noworodkami o mniejszej wadze urodzeniowej i mniejszym obwodzie główki.
Związek wysokiego stężenia zanieczyszczeń z wyższą zachorowalnością na choroby układu sercowo-naczyniowego jest szczególnie istotny w naszym kraju, ponieważ w Polsce choroby serca i układu krążenia są przyczyną największej liczby zgonów – odpowiadają one za 46% ogólnej umieralności. Z powodu chorób krążenia umiera rocznie ponad 150 tysięcy Polaków, w tym: na choroby serca ponad 40 tysięcy, na choroby mózgu (w tym udary) ponad 30 tysięcy, na nadciśnienie ok. 4 tysięcy. Oczywiście zanieczyszczenia powietrza nie są jedynym czynnikiem, który determinuje rozwój tych chorób, ale ich wpływ jest znaczący i potwierdzony naukowo. Szczególnie niebezpieczny jest pył PM2,5, czyli taki, którego średnica nie przekracza 2,5 μm  (dzięki temu może przenikać on przez płuca do układu krwionośnego, a z krwią do wszystkich organów, powodując w nich nieodwracalne zmiany).
 

Rakotwórczy benzo(a)piren i duszący PM10

 
Niestety Polska może „pochwalić się” kilkoma niechlubnymi rekordami w zakresie jakości powietrza. Pod względem stężęnia rakotwórczego benzo(a)pirenu zajmujemy pierwsze miejsce w całej Unii Europejskiej, i to stale przekraczając wartość obowiązującej normy, nawet kilkukrotnie. W przypadku stężeń pyłu zawieszonego również zdarza się, że przekraczamy normy wielokrotnie i to na tyle często, że w grudniu zeszłego roku Komisja Europejska zgłosiła Polskę do Trubunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej – właśnie za złą jakość powietrza i brak skutecznych działań zmierzających do jego poprawy.
Miejmy nadzieję, że plany poprawy jakości powietrza opracowywane przez różne jednostki na wielu szczeblach (m.in. ustawa antysmogowa, Krajowy Plan Ochrony Powietrza) przyniosą oczekiwane skutki – w przeciwnym wypadku grożą nam wielomiliardowe kary. A już teraz każdego dnia całe społeczeństwo ponosi ogromne koszty związane z konsekwencjami oddychania zanieczyszczonym powietrzem. Hospitalizacje, utracone dni pracy, mniejsza produktywność czy przedwczesne zgony – to nie tylko osobiste tragedie, ale też ogromne koszty dla gospodarki. Zewnętrzne koszty zdrowotne zanieczyszczeń powietrza w Polsce szacuje się rocznie na 160-480 miliardów złotych.
 

Źródła zanieczyszczeń powietrza

 
A skąd biorą się te zabójcze dla naszego zdrowia i dobrej jakości życia zanieczyszczenia? Należy pamiętać, że źródeł jest kilka, ale wszystkie wpływają na nasz organizm i rozwój różnorodnych chorób. Jako głównych emitentów szkodliwych substancji na terenie naszego kraju wymienia się: tzw. niską emisję (zanieczyszczenia pochodzące z domowych kotłów i pieców), transport oraz przemysł i energetykę opartą na spalaniu węgla.
W Polsce aż 85% energii elektrycznej produkowanej jest z węgla. Elektrownie węglowe są także jednym z głównych źródeł emisji zanieczyszczeń. Według raportu Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE) elektrownie zlokalizowane na terenie naszego kraju odpowiadają za: 11% emisji pyłu pierwotnego PM 2,5, 51% emisji dwutlenku siarki oraz 31% emisji tlenków azotu. W wyniku procesów fizykochemicznych zachodzących w atmosferze dwutlenek siarki i tlenki azotu zostają zamienione w pył wtórny, a elektrownie – poprzez zwiększoną możliwość rozprzestrzeniania się emitowanych przez nich na dużych wysokościach zanieczyszczeń – znacząco wpływają na jakość powietrza na terenie całego kraju.
Dodatkowo warto zauważyć, że elektrownie węglowe w Polsce w znacznej większości opierają sie na przestarzałych technologiach. Średni wiek elektrowni węglowych wynosi ok. 40 lat, a jedynie ok. 10% z nich jest młodszych niż 10 lat. I chociaż technologie węglowe stają się powoli pieśnią przeszłości, a ogromne firmy, zarówno z sektora energetycznego, jak i finansowego (np. Engie czy grupa ING), odchodzą od inwestowania w energetykę węglową, Polska dalej planuje opierać swoją produkcję energii na tym surowcu. Rządzący wydają się nie brać pod uwagę faktu, że ponad jedna trzecia społeczeństwa popiera rozwój energetyki odnawialnej i uważa, że poprawiłaby ona jakość ich życia.[iv] Oczywiście nowoczesne technologie węglowe są mniej szkodliwe niż te przestarzałe, ale nadal powodują ogromne zagrożenie dla zdrowia. Każda, nawet najbardziej nowoczesna, elektrownia węglowa wpływa negatywnie na jakość powietrza, generując koszy zdrowotne i przyczyniając się do przedwczesnych zgonów.
 

Od ogółu do szczegółu – ile zdrowia może kosztować nas jedna elektrownia węglowa

 
Analizując wpływ zanieczyszczeń pochodzących z elektrowni węglowych na zdrowie Polaków eksperci HEAL Polska opracowali zestawienie zewnętrznych kosztów zdrowotnych dla nowoczesnej elektrowni węglowej. Za „case study” posłużyła planowana elektrownia węglowa w Łęcznej o mocy 500 MW, czyli o stosunkowo niewielkiej mocy (dla porównania – największa elektrownia Bełchatów to 5 420 MW). Na podstawie udostępnionych przez inwestora danych dotyczących emisji, korzystając z metodologii wykorzystywanej przez Komisję Europejską, obliczono efekty zdrowotne jakie wystąpią podczas 40 lat funkcjonowania elektrowni (40 lat to średni wiek funkcjonowania bloku elektrowni węglowej w Polsce).
Wniosek jest jednoznaczny: Nowocześnie nie znaczy zdrowo. Tylko jedna elektrownia, o stosunkowo niedużej mocy, w ciągu swojego funkcjonowania może spowodować: 420 przypadków przewlekłego zapalenia oskrzeli u dorosłych, 210 000 utraconych dni pracy, 2 040 przypadków zapalenia oskrzeli u dzieci oraz nawet 500 przedwczesnych zgonów. Przekładając to na język ekonomii: elektrownia węglowa w Łęcznej, zakładając okres jej funkcjonowania na ok. 40 lat, wygenerowałaby od 1,2 do 3,9 mld złotych zewnętrznych kosztów zdrowotnych.
Natomiast całość energetyki węglowej w Polsce jest odpowiedzialna za aż 3500 przedwczesnych zgonów każdego roku! W tym kontekście za szokującą można uznać informację, że roczne subwencje do energetyki węglowej wynoszą od 17,5 – 39,4 miliardów złotych – są zatem wyższe niż roczny budżet wszystkich szpitali publicznych w Polsce (wynoszący nieco poniżej 30 mld złotych).
 

Zdrowsze powietrze to lepsze życie – ale jak to osiągnąć?

 
Zanieczyszczenia środowiska nie tylko rujnują nasze zdrowie i jakość życia, ale także negatywnie wpływają na gospodarkę. Dlatego potrzebujemy konkretnych zmian, które wpłyną na poprawę jakości powietrza. Zgodnie z badaniami Eurobarometru aż 82% Polaków chciałoby działań Unii Europejskiej wspierających poprawę jakości powietrza w Polsce[v]. Nie powinno być to szczególnym zaskoczeniem – zdecydowana większość z nas chciałaby żyć w zdrowym środowisku oraz oddychać czytym powietrzem. Lecz żeby to osiągnąć konieczne jest m.in.:

• Zwiększenie wsparcia dla przydomowych odnawialnych źródeł energii;

• Wprowadzenie programów – na poziomie krajowym i regionalnym – ograniczających emisje szkodliwych dla zdrowia pyłów i benzo(a)pirenu;

• Stworzenie strategii stopniowego odchodzenia od szkodliwych dla zdrowia elektrowni węglowych.

Infografika nr 1 do ściągnięcia tutaj.
Infografika nr 2 do ściągnięcia tutaj.
Infografika nr 3 do ściągnięcia tutaj.
Infografika nr 4 do ściągnięcia tutaj.

Więcej na temat wpływu energetyki węglowej na zdrowie w raportach:
– Niepłacony rachunek. Jak energetyka węglowa niszczy nasze zdrowie?
– Subwencje dla energetyki węglowej a koszty zdrowotne.

^[i] http://www.theguardian.com/global-development/2016/jan/16/winter-smog-hits-worlds-cities-air-pollution-soars?CMP=twt_gu
^[ii] http://www.theguardian.com/global-development/2016/jan/16/winter-smog-hits-worlds-cities-air-pollution-soars?CMP=twt_gu
^[iii] http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2014/air-pollution/en/
^[iv] http://www.demoseuropa.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=1772:energetyczne-polakow-wybory-zielone-wiato-dla-zielonej-energii&catid=75:nadchodzce&Itemid=98&lang=pl
^[v] http://ec.europa.eu/COMMFrontOffice/PublicOpinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/yearFrom/2013/yearTo/2014/search/air%20quality/surveyKy/1046